Badanie cholesterolu

Nadmiar cholesterolu we krwi może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Warto więc w miarę regularnie, szczególnie po czterdziestce sprawdzać jego poziom. Na czym polega badanie cholesterolu? Jakie są normy? I o co chodzi z dobrym i złym cholesterolem przeczytasz w naszym poradniku.

Cholesterol trzymany w ryzach nie jest niczym złym, ba, jest potrzebny do sprawnego działania twojego organizmu. Niestety, w nadmiarze związek ten może zwiastować poważne kłopoty zdrowotne. Niesie bowiem ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób krążenia (zawały, udary, choroby wieńcowa). Dlatego w ramach profilaktyki zdrowotnej warto monitorować jego poziom, wpisując na stałe w swój zdrowotny kalendarz regularne badanie cholesterolu.

Co to jest cholesterol?

Cholesterol jest związkiem tłuszczowym, który po części sami wytwarzamy (w 75 proc.), głównie w wątrobie, a także w innych narządach i tkankach. Dostarczamy go także z zewnątrz, wraz z pożywieniem. Cholesterol jest potrzebny do budowy błon komórkowych, do produkcji hormonów antystresowych oraz płciowych (m.in. testosteronu, estrogenu, estradiolu i progesteronu), do przyswajania i tworzenia witaminy D3 czy do syntezy kawasów żółciowych, bez których nie byłoby możliwe trawienie tłuszczów i pozbywanie się toksyn z organizmu.

Na całkowity cholesterol składają się HDL i LDL, czyli lipoproteiny potocznie zwane dobrym i złym cholesterolem. Zarówno jeden, jak i drugi są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Dopiero ich nieprawidłowe stężenie powoduje kłopoty, czyli ryzyko chorób układu krążenia, miażdżycy, wieńcówki, zawałów serca czy udarów mózgu.

„Dobry” cholesterol (HDL) produkujemy sami. A on z kolei wytwarza witaminę D3, hormony nadnercza oraz płciowe. Wspomaga pracę mózgu i chroni przed miażdżycą, przenosząc nadmiar cholesterolu ze ścian naczyń do wątroby, z której jest on następnie wydalany razem z żółcią. Za małe stężenie „dobrego” cholesterolu podnosi ryzyko chorób miażdżycowych.

Inaczej ma się sprawa się ma ze „złym” cholesterolem (LDL), który dostarczasz jedząc określone pokarmy. LDL transportuje cholesterol z wątroby do komórek i robi to bardzo szybko. Dlatego jego nadmiar może powodować zwężenie naczyń krwionośnych, co utrudnia przepływ krwi i obniża jej natlenienie, a w konsekwencji prowadzi do miażdżycy tętnic. I w przeciwieństwie do „dobrego” cholesterolu, LDL jest dla nas groźny, gdy jego stężenie we krwi jest wysokie.

Jakie są objawy za wysokiego cholesterolu?

Podwyższony, nawet bardzo, cholesterol nie daje zbyt wyrazistych objawów. Chyba że jest już za późno i doszło na przykład do rozwoju miażdżycy. Co może niepokoić? Przede wszystkim spadek koncentracji, uczucie ciężkich nóg, nadwaga i otyłość, która lubi iść w parze z hiperlipidemią. Na łokciach, kolanach, ścięgnach Achillesa oraz w kącikach oczu mogą się pojawić żółtawe plamki lub zgrubienia, czyli tzw. żółtaki cholesterolowe. Czasami punktowe żółte lub czerwone plamki występują też w okolicy warg.

Wyraźniejsze objawy daje wieńcówka. Chodzi przede wszystkim o ból w klatce piersiowej, który w bardziej zaawansowanych stadiach przesuwa się od mostka do barku. Do tego dochodzą nudności, drętwienie rąk, kołatanie serca, a także zawroty głowy. Jeśli zauważasz u siebie podobne objawy, nie czekaj z wizytą u lekarza i oznaczeniem profilu lipidowego.

Na czym polega badanie cholesterolu?

Pomiar tylko stężenia całkowitego cholesterolu nie jest miarodajne dla oceny naszego zdrowia. Jakie badanie na cholesterol więc zlecają nam lekarza? W żargonie medycznym pod nazwą „badanie cholesterolu” w istocie kryje się profil lipidowy, inaczej zwany lipidogramem, czyli całościowy test cholesterolu. Pozwala on na pełną ocenę naszej gospodarki lipidowej, czyli poziomu tłuszczów które krążą w naszym organizmie.

W skład profilu lipidowego wchodzi ocena czterech, a co raz częściej pięciu parametrów:

• cholesterolu całkowitego,
• cholesterolu LDL,
• cholesterolu HDL,
• cholesterolu nie-HDL (nowy parametr),
• trójglicerydów (TG).

Dopiero analiza tych składników razem wraz z wywiadem medycznym pozwala realnie ocenić ryzyko wystąpienia chorób serca czy schorzeń naczyniowych.

Nie-HDL jest stosunkowo nowym parametrem oznaczanym w ramach profilu lipidowego. Jego analiza jest rekomendowana we wszystkich badaniach cholesterolu, ale szczególnie u osób z wysokim ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz z wysoką hipertrójglicerydemią. nie-HDL pokazuje łącznie stężenie we krwi wszystkich lipoprotein aterogennych, czyli tych sprzyjających rozwojowi miażdżycy, a których nie uwzględnia pomiar LDL.

Jakie są normy dla cholesterolu?

Normy cholesterolu we krwi są sprawą dość indywidualną, bo zależą od wieku, wagi, płci, trybu życia, obciążeń rodzinnych, zaburzonej pracy niektórych narządów czy ewentualnych chorób współistniejących. Może się zdarzyć, że nieprawidłowe poziomy cholesterolu mają podłoże genetyczne.

Normy dla cholesterolu:

• Cholesterol całkowity: od 115,00 mg/dl do 190,00 mg/dl
• Cholesterol HDL:
  • norma dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl
  • norma dla kobiet: ponad 45 mg/dl
• Cholesterol nie-HDL:
  • norma dla osób zdrowych lub z umiarkowanym ryzykiem: do 145 mg/dl
  • norma dla osób z dużym ryzykiem: do 130 mg/dl
  • norma dla osób z bardzo dużym ryzykiem zgonu z powodu choroby sercowo-naczyniowej (pacjenci z cukrzycą, miażdżycą i chorobą wieńcową): do 100 mg/dl
• Cholesterol LDL:
  • norma dla osób zdrowych lub z umiarkowanym ryzykiem: do 115 mg/dl
  • norma dla osób z dużym ryzykiem: do 100 mg/dl
  • norma dla osób z bardzo dużym ryzykiem zgonu z powodu choroby sercowo-naczyniowej (pacjenci z cukrzycą, miażdżycą i chorobą wieńcową): do 70 mg/dl
• Trójglicerydy: mniej niż 150 mg/dl

Mg/dl (miligram na decylitr) jest jednostką, w której oznacza się stężenie danego parametru we krwi.

Jak interpretować wyniki?

Na bardzo ogólnym poziomie za wysoki poziom cholesterolu we krwi może powodować szereg schorzeń na tle miażdżycowym oraz kilka innych chorób. Niedobrze, gdy cholesterol całkowity jest też za niski. Zbyt małe stężenie tego związku we krwi może prowadzić do depresji czy rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej. Obniża też odporność. Lipidogram może wskazać na powyższe ryzyka. Zawiera też sporo informacji na temat twojego trybu życia. Tyle w skrócie, a jak to wygląda w szczegółach przedstawiamy poniżej.

Za wysokie poziomy cholesterolu całkowitego i LDL  mogą wskazywać na złą dietę – bogatą przede wszystkim w tłuszcze nasycone oraz trans i wysoko przetworzone produkty. Podwyższenie parametrów może być też spowodowane zbyt małą aktywnością fizyczną. Wysokie stężenie cholesterolu całkowitego i LDL pojawia się w chorobach trzustki i nerek, przy cukrzycy, hipercholesterolemii, niedrożności dróg żółciowych, niedoczynności tarczycy. Może też być wynikiem choroby alkoholowej.

Niepożądane są też zbyt niskie wartości obu parametrów. Ich za duży spadek może sugerować nadczynność tarczycy czy marskość wątroby. Może też świadczyć o wyniszczeniu organizmu z powodu przebytej choroby lub niedożywienia.

Zbyt niskie stężenie HDL we krwi jest zazwyczaj objawem niezdrowego stylu życia. Chodzi przede wszystkim o niewystarczającą aktywność fizyczną, błędy w diecie (tłuszcze zwierzęce, przetworzone produkty) oraz o nadużywanie alkoholu.

Podobne czynniki, ale też uwarunkowania genetyczne, mogą stać za podwyższonym poziomem trójglicerydów. Za wyskoki poziom TG może (ale nie musi) być symptomem cukrzycy, insulinooporności, dny moczanowej, niewydolności nerek oraz niedoczynności tarczycy. Występuje też przy chorobach wątroby oraz zapaleniu trzustki. Wysoki wynik trójglicerydów razem zza niskim stężeniem HDL towarzyszy otyłości.

Powyższe interpretacje poszczególnych wyników profilu lipidowego są tylko hipotezami. Dobrze przeanalizowane badanie cholesterolu zawsze uwzględnia więcej zmiennych, w tym dane z wywiadu medycznego i historię chorób naczyniowo-wieńcowych w rodzinie. Innymi słowy, analizę wyników lipidogramu zawsze oddawaj w ręce lekarza.

Jak się przygotować do badania?

Badanie cholesterolu w sposobie wykonania nie różni się od morfologii krwi. Krew do badania pobierana jest najczęściej z żyły łokciowej. Wyniki dostępne są tego samego dnia lub przy dużym obłożeniu laboratoriów – kolejnego dnia po badaniu.

W punkcie pobrań stawiasz się na czczo. Czego nie jeść przed badaniem cholesterolu? Na 3-4 dni unikaj przejadania się i zrezygnuj z tłustego i smażonego jedzenia. Słowem, postaw na zdrową i lekkostrawną dietę.

Badanie cholesterolu - ile godzin nie jeść: zaleca się by na 14 godzin przed pobraniem krwi pod lipidogram niczego nie jeść. Można za to pić wodę.

Osoby, które są po zawale, udarze, operacji, infekcji, biegunce, urazie czy po ciąży z badaniem cholesterolu powinny poczekać około 2 miesięcy. Dopiero wtedy uzyskane wyniki uznaje się za miarodajne.

Gdzie zrobić badanie cholesterolu?

Badanie cholesterolu zazwyczaj przeprowadzane jest w prywatnych lub publicznych gabinetach zabiegowych. Może być potrzebne skierowanie od lekarza. Cholesterol można też zmierzyć w warunkach domowych. Jak zbadać w domu? Proste badanie możesz zrobić za pomocą niewielkiego urządzenia z testem paskowym i z krwi pobranej z palca. Po nakłuciu opuszka w specjalnym polu testowym umieszczasz kroplę krwi, czekasz parę minut i masz wyniki cholesterolu całkowitego.

A co z lipidogramem? Też jest możliwy w domu, ale nie wykonany samodzielnie. Jeśli z jakiś powodów nie chcesz lub nie możesz pojawić się w gabinecie zabiegowym, pobranie krwi do profilu lipidowego może odbyć się w domu w ramach tzw. wizyty domowej. Nie zawsze jednak taka opcja będzie dostępna w ramach usług NFZ czy w prywatnych sieciach medycznych, na przykład ze względów kadrowych lub sprzętowych.

Jeśli zależy nam na domowej opcji badań, warto pomyśleć o odpowiednim ubezpieczeniu zdrowotnym, które w zakresie ma taką usługę i to bezpłatnie. Co więcej, w ramach polisy zdrowotnej można liczyć na bezpłatny dostęp do innych badań oraz specjalistów, co w perspektywie pozwala zaoszczędzić czas (kolejki na NFZ) i pieniądze (wysokie łączne koszty badań i konsultacji prywatnych). Ubezpieczenia zdrowotne są stosunkowo niedrogie i podstawowe pakiety zaczynają się od ok. 30 zł miesięcznie.

Jak obniżyć cholesterol?

Badanie cholesterolu niemiło cię zaskoczyło i masz podwyższone wyniki? To jeszcze nie dramat, choć sygnał ostrzegawczy na pewno. Na pewno też wskazanie do zmiany diety i zwiększenia aktywności fizycznej. Ogranicz lub zrezygnuj zupełnie z białego pieczywa, tłuszczy nasyconych i trans, wysoko przetworzonej żywności. Wprowadź za to do diety zdrowe tłuszcze roślinne, pełnoziarniste pieczywo i generalnie węglowodany złożone.

Ćwiczenia mogą być nawet łagodne – spacery, rekreacyjna jazda na rowerze, jogging czy nordic walking. Ważne, by robić je regularnie 3-4 razy w tygodniu przez minimum 30 minut. Odpowiednie odżywianie i regularny ruch są zresztą najlepszą profilaktyką dla trzymania cholesterolu w ryzach.

W opanowaniu cholesterolu pomocne są też witaminy:

• witamina C zapobiega przyklejaniu się tłuszczów do ścianek tętnic (znajdziesz ją między innymi w: owocach leśnych, czarnej porzeczce, cytrusach, brokułach czy papryce),
• witamina E także zapobiega osadzaniu się cholesterolu na ściankach tętnic (jej źródłem są między innymi: orzechy, oliwa z oliwek, kiełki i zarodki nasion zbóż, czarna porzeczka, szpinak, brokuły czy pomidory),
• karotenoidy hamują utlenianie się lipidów (szukaj ich w czerwonych i ciemnozielonych warzywach i owocach, bardzo wysoki poziom karetonoidów znajdziesz w marchewce i batatach),
• polifenole usuwają wolne rodniki (najwięcej polifenoli zawierają zwykłe skórki owoców, a także aronia, brokuły, jagody czy winogrona).

Zastanawiasz się, jak obniżyć cholesterol przed badaniem? Nie jest to w pełni możliwe, ale zanim stawisz się na badanie cholesterolu na 3-4 dni przed zrezygnuj z tłustych, smażonych potraw i nie przejadaj się.

Jak wygląda leczenie za wysokiego cholesterolu?

Nie zawsze zdrowy tryb życia doprowadzi do spadku stężenia cholesterolu we krwi. Przy bardzo wysokich wynikach lipidogramu, które w powiązaniu z wywiadem medycznym czy innymi badaniami, wskazują na ryzyka dla twojego zdrowia, lekarz może zlecić leczenie.

Statyny, czyli leki obniżające cholesterol blokują enzymy, które odpowiadają za produkcję tego związku przez twój organizm. Dawkowanie i rodzaj medykamentu są zawsze dostosowane do indywidualnego przypadku. Statyny przepisuje tylko lekarz i powinno się je przyjmować dokładnie według jego zaleceń. Co bardzo ważne, leki te przyjmuje się zazwyczaj długotrwale. Część pacjentów popełnia błąd i odstawia statyny, gdy lipidogram wróci do normy. Tymczasem powinno się je brać znacznie dłużej, by ustabilizować zdrowy poziom cholesterolu. Przy szybkim odstawieniu leków, produkcja enzymów znów ruszy pełną parą i cholesterol w szybkim czasie się podniesie.

Pamiętaj, że leczenie farmakologiczne nie zwalnia cię ze stosowania zdrowych nawyków. Terapia będzie skuteczna tylko w parze z odpowiednim żywieniem i aktywnością fizyczną.

Jak często robić badanie cholesterolu?

Systematyczna kontrola profilu lipidowego zalecana jest szczególnie osobom po 40., a także tym, którzy są obarczeni ryzykiem chorób naczyniowo-wieńcowych. Badanie cholesterolu powinno się wtedy wykonywać raz na rok, ewentualnie raz na dwa lata.

Lipidogram zlecany jest także w trakcie diagnozy i leczenia takich chorób lub zaburzeń, jak między innymi: cukrzyca, insulinooporność, choroby nerek, tarczycy czy wątroby. Jeśli nasze wyniki cholesterolu są podwyższone, kontrole profilu lipidowego są częstsze – raz na pół roku. Takie zalecenie dotyczy też sytuacji, gdy bierzemy leki na obniżenie cholesterolu.

Badanie cholesterolu można też robić wcześniej – od mniej więcej 20 roku życia. I jeśli wyniki lipidogramu nie są zaburzone, profilaktycznie warto powtórzyć analizę co 5 lat.

Ile kosztuje badanie cholesterolu?

Przyczyn podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi może być co najmniej kilka: niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, cholestaza, problemy z wątrobą, zmiany metaboliczne, zła dieta czy nawet cechy osobnicze (innymi słowy chodzi o sytuację w stylu „ten typ tak ma”). Kolejne analizy i testy wspierają prawidłową diagnozę przyczyn zaburzonego lipidogramu oraz determinują leczenie. Ale też kosztują i to często wielokrotnie więcej niż podstawowe badanie cholesterolu.

Pojedyncze prywatne badanie cholesterolu nie jest bardzo drogie. Koszt zamyka się w kilkunastu złotych. Jednak, gdy w grę wchodzi regularny monitoring poziomu tego związku we krwi oraz dodatkowe wizyty lekarskie, kwota zaczyna się robić poważniejsza i to często wielokrotnie. Do tego przy zbyt wysokim cholesterolu lekarz często zleca dodatkowe badania, by przeprowadzić dokładaną diagnostykę, np. poziom witaminy D3, badania wątroby czy trzustki.

Jak można obniżyć koszty prywatnych badań? Sposobem jest odpowiednia polisa zdrowotna, która w zakresie zawiera pakiet badań diagnostycznych, w tym badanie cholesterolu. Dzięki takiemu ubezpieczeniu za stosunkowo niewysoką składkę (koszty zaczynają się mniej więcej od 30 złotych miesięcznie) zyskujesz darmowy dostęp do diagnostyki i lekarzy, w tym specjalistów.

Pamiętaj, by zawsze upewniać się co do zakresu polisy zdrowotnej, bo są one różne w zależności od towarzystwa. Poza świadczeniami zdrowotnymi, przydatne mogą być usługi rehabilitacyjne oraz pomoc assistance.

Jeśli przy wysokim cholesterolu masz podejrzenia problemów cukrzycowych czy łuszczycy upewnij się, że twój pakiet poza podstawowymi badaniami pozwala na oznaczenie poziom TSH oraz gwarantuje bezpłatny dostęp do specjalistów, w tym endokrynologa i dietetyka. Bardzo wysoki poziom cholesterolu będzie też na pewno wymagał konsultacji z kardiologiem, a nawet chirurgiem naczyniowym.  Przy zagrożeniu udarem lub zawałem ubezpieczenie zdrowotne powinno też obejmować pomoc rehabilitacyjną.

PODSUMOWANIE:

• Cholesterol jest związkiem tłuszczowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania twojego organizmu. Dopiero zaburzone wyniki poszczególnych parametrów mogą świadczyć o chorobie lub zaburzeniach w działaniu twojego organizmu.
• Pełne badanie cholesterolu (tzw. lipidogram lub panel lipidowy) analizuje 5 parametrów: cholesterol całkowity, frakcję HDL, frakcję nie-HDL, frakcję LDL oraz trójglicerydy.
• Interpretacją wyników badania cholesterolu zawsze powinien zająć się lekarz, ponieważ „czyta” je w oparciu o wiele innych czynników.
• Pojedyncze badanie cholesterolu nie kosztuje dużo. Jednak razem z innymi badaniami specjalistycznymi i wizytami lekarskimi wydatek pójdzie do góry.
• Bezpłatne badanie cholesterolu można zrobić w ramach dobrowolnego ubezpieczenia w NFZ albo dobrej polisy zdrowotnej. Jedną z nich jest Compensa Zdrowie.