Badanie RTG

Badanie RTG, zwane też prześwietleniem czy rentgenem jest prostym i nieinwazyjnym badaniem obrazowym. Pozwala „obejrzeć” niemal każdą część ciała, by wykryć potencjalne nieprawidłowości w budowie czy urazy. W naszym poradniku sprawdzamy, co można prześwietlić czy trzeba się do tego specjalnie przygotować i ile kosztuje badanie RTG prywatnie.

Badanie RTG ma dość długą historię – Wilhelm Roentgen, odkrywca fal X, pierwsze prześwietlenie, wykonał w 1985 (!) roku. Mimo że od tego czasu pojawiły się inne rodzaje badań obrazowych, to zdjęcia rentgenowskie nadal są masowo wykorzystywane w diagnostyce. Są to jedne z najpopularniejszych rodzajów badań obrazowych, szczególnie w przypadku diagnostyki urazów czy chorób układu kostno-stawowego czy dróg oddechowych.

Co to jest badanie RTG?

Badanie RTG jest czymś na kształt fotografii. Obraz powstaje w wyniku prześwietlenia danej części ciała wiązką promieni rentgenowskich (zwanych też promieniami X). W związku z tym, że tkanki w różny sposób pochłaniają promienie X, tworzy się obraz narządów na specjalnej błonie fotograficznej. Tkanki twarde, jak np. kości, które pochłaniają większą ilość promieni X, na zdjęciu będą jaśniejsze. Natomiast tkanki miękkie pokażą się jako te ciemniejsze. Czasem do lepszego zobrazowania zmian używa się kontrastu, czyli specjalnego środka cieniującego.

Samo promieniowanie jest wytwarzane przez tzw. lampę rentgenowską, w którą wyposażony jest aparat rentgenowski. Dodatkowo na czas badania zakłada się specjalny fartuch lub osłony z kauczuku i materiałów, które zawierają ołów. Chodzi o ochronę narządów płciowych i tarczycy przed promieniowaniem.

Nazwa promieniowania rentgenowskiego pochodzi od jego odkrywcy, wspomnianego Wilhelma Roentgena. Za swoje odkrycie dostał on w 1901 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

Skuteczność samego badania zależy od interpretacji lekarza. Dzięki prześwietleniu dostaje on czytelny obraz danej części ciała i może wykryć wszelkie nieprawidłowości. Rentgen może od razu wskazywać na końcową diagnozę. Może też być podstawą do dalszych badań i wdrożenia leczenia.

Jakie są rodzaje badań RTG?

Prześwietlić można praktycznie każdą część ciała, co sprawia, że badanie RTG jest zaliczane do podstawowych technik diagnostycznych.  Jest badaniem rutynowym i przesiewowym. Stosuje się je najczęściej przy sprawdzaniu układu oddechowego, układu kostnego i układu pokarmowego.

Większości z nas zdjęcie rentgenowskie kojarzy się z diagnozowaniem wszelkiego rodzaju urazów, złamań czy zwyrodnień. Faktycznie  prześwietlenie świetnie pokazuje kości i ułatwia diagnozowanie urazów i chorób układu ruchowego, jak zwichnięcia, złamania, wady postawy, osteoporoza czy stany zapalne i reumatoidalne. Równie często badanie RTG wykorzystywane jest w diagnostyce chorób układu oddechowego takich, jak np. zapalenie płuc, oskrzeli czy gruźlicy. Dzięki tego typu obrazowaniu można też ocenić wielkość i położenie serca albo wykryć wrzody żołądka, stany zapalne i zmiany nowotworowe. Rentgen jest również niezbędną techniką stosowaną w leczeniu stomatologicznym i ortodontycznym. Trudno sobie wyobrazić brak prześwietlenia przed ekstrakcją zęba czy w trakcie leczenia kanałowego.

Ze względu na szerokie zastosowanie obrazowania RTG oraz liczne wskazania do wykonania tego typu badania rodzajów prześwietleń jest mnóstwo. Poniżej przedstawiamy listę przykładowych rodzajów badania RTG.

Jak przygotować się do badania RTG?

Rentgen nie wymaga specjalnych przygotowań czy zabiegów. Jeśli prześwietlenie jest planowane, warto założyć coś wygodnego i luźnego. Przed badaniem będziemy musieli zdjąć część garderoby, która osłania miejsce do zdjęcia. Na pewno będziemy musieli zdjąć metalowe elementy (łańcuszki, kolczyki, bransoletki, zegarki itp.). Mogą one bowiem zakłócać przechodzenie promieni X przez tkanki. Dostaniemy też specjalną osłonę (np. fartuch) na szyję, by chronić tarczycę i na miednicę, co jest szczególnie zalecane u kobiet. Chodzi o ochronę narządów rodnych.

W przypadku zdjęć rentgenowskich jamy brzusznej oraz kręgosłupa lędźwiowego powinniśmy być na czczo, a na 2-3 dni przed badaniem stosować lekkostrawną dietę. Możemy też dostać zalecenie, by dobę przed rentgenem wziąć środek na przeczyszczenie. Wszystko po to, by pozbyć się treści pokarmowych z jelit i gazów. Zaburzają one bowiem obrazowanie.

Jeśli badanie RTG będzie wykonywane z kontrastem dodatkowo zlecane są wcześniejsze badania krwi, by oznaczyć poziom kreatyniny. Chodzi o to, by sprawdzić, czy nasze nerki działają na tyle dobrze, by poradzić sobie ze środkiem cieniującym. Osoby ze zdiagnozowaną niewydolnością nerek robią takie badanie na tydzień przed, inne – na 3 tygodnie przed badaniem. Niekiedy lekarz może zalecić jeszcze oznaczenie GFR (współczynnik przesączania kłębuszkowego). Robi się to na podstawie dobowej zbiórki moczu.

Jak wygląda badanie RTG?

Samo badanie RTG trwa krótko. W gabinecie spędza się zazwyczaj do 15 minut. W badaniu towarzyszy nam technik radiologiczny, który informuje nas o przebiegu badania oraz pokazuje, jaką pozycję mamy przyjąć. Bo będzie ona różna w zależności do rodzaju badania. Przykładowo rentgen klatki piersiowej badanie robimy na stojąco przodem lub bokiem do płyty z błoną rentgenowską z rękami uniesionymi. Bardzo rzadko, jeśli nie możemy samodzielnie stać, zdjęcie robione jest na leżąco. Z kolei na przykład prześwietlenie zębów odbywa się na siedząco. W opcji zdjęcia wewnątrzustnego w jamie ustnej będziemy musieli przytrzymać mały detektor.

Niezbędnym elementem badania przy obrazowaniu większych partii ciała jest fartuch ochronny, który pochłania promieniowanie. Przeznaczony jest do osłony miednicy (narządów rodnych) i tarczycy. Przed puszczeniem wiązki promieni X radiolog poprosi nas o głęboki wdech i wstrzymanie powietrza na czas robienia zdjęcia. Ważne, byśmy też się nie ruszali. W przeciwnym razie obraz może wyjść zamazany.

Badanie RTG jest zasadniczo bezbolesne. Jednak osoby z urazem czy zmianami zwyrodnieniowymi mogą odczuwać dyskomfort ze względu na specyficzną pozycję, którą będą przyjmować podczas badania. Niektórym może też przeszkadzać zauważalnie niższa temperatura w gabinecie radiologicznym czy ciężki fartuch ochronny.

Ile się czeka na wyniki badań RTG?

Zdjęcie RTG dostaje się praktycznie od ręki. Radiolog widzi je bezpośrednio na komputerze i od raz zgrywa nam je na płytę. Do obrazu dodaje też opis. W zależności od przychodni i jej systemu wynik może być elektronicznie przesłany do lekarza kierującego nas na to badanie.

Niektóre placówki ze względu na dużą liczbę pacjentów lub brak rozbudowanych możliwości technicznych wydają wyniki badania RTG na drugi dzień.

Ile kosztuje badanie RGT prywatnie?

W ramach ubezpieczenia NFZ i przy skierowaniu od lekarza badanie RTG jest bezpłatne. Jeśli jednak zdjęcie rentgenowskie robimy prywatnie, musimy liczyć się z kosztami. Ile dokładnie? Stawki za rentgen nie są regulowane i różnią się w zależności od placówki je wykonującej oraz od obszaru, który będziemy prześwietlać. W tabeli przedstawiamy przykładowe koszty badania RTG.

Ceny jak widać mocno się rozjeżdżają i bywają pacjenci, dla których będą one zaporowe. Oczywiście za badanie RTG zapłacimy, jeśli do danej prywatnej placówki udajemy się „z ulicy”, bez ubezpieczenia zdrowotnego. Jeśli mamy polisę, np. wykupioną w towarzystwie Compensa, zyskujemy bezpłatny i od ręki dostęp do opieki zdrowotnej, w tym do wykonywanych badań RTG. Więcej na ten temat można dowiedzieć się na stronie https://www.compensa.pl/ubezpieczenie/zdrowie/.

Czy badanie RTG jest szkodliwe?

Wokół badania RTG narosło wiele mitów. Stało się tak dlatego, że duże dawki promieniowania X stwarzają ryzyko uszkodzenia DNA i powstawania zmian nowotworowych. Mogą być przyczyną bezpłodności, anemii czy mutacji genetycznych. Do tego chodzi o skumulowane dawki promieniowania, czyli ile promieni rentgena przyjęliśmy w ciągu życia a nie w trakcie pojedynczego badania.

Na szczęście na przestrzeni lat technologia robienia zdjęć RTG uległa znaczącym zmianom, dzięki czemu badanie stało się bezpieczniejsze przy zachowaniu użyteczności, czyli precyzyjnego obrazowania. Po pierwsze samo naświetlanie trwa kilka sekund. W porównaniu z pierwszymi próbami prześwietleń, kiedy naświetlanie trwało 20 minut, zmiana jest bardzo znacząca. Po drugie, inna jest dawka promieniowa – obecnie jest ona znacznie mniejsza niż jeszcze paręnaście lat temu. Wynosi tysięczną cześć siwerta (jednostka napromieniowania naszych tkanek), czyli jest minimalna. Dla porównania jeden siwert (Sv) to wartość promieniowania, po której może dojść do zespołu popromiennego.

Niemniej, zasadą jest, by nie naświetlać się bez potrzeby. Bez względu też na to, czy robimy badanie RTG w placówce publicznej czy prywatnej, musimy mieć na nie skierowanie. Taka zasada wynika z przepisów prawa, a dokładnie z ustawy Prawo atomowe.

Badanie RTG a ciąża

Pewnym przeciwskazaniem do tego badania jest ciąża. Pewnym dlatego, że o ile jakiś czas temu badanie rentgenowskie uważano za bezwzględnie szkodliwe, to w tej chwili może ono być wykonywane u ciężarnych przy zachowaniu szczególnej ostrożności, m.in. przy użyciu fartucha ochronnego. Rentgen największe ryzyko dla płodu niesie pomiędzy 3. a 9. tygodniem ciąży oraz w ostatnim trymestrze.

Jak uniknąć zagrożeń dla ewentualnej ciąży, gdy pacjentka nie jest świadoma odmiennego stanu?

• Planowane badanie RTG wykonujemy w 1. fazie cyklu, czyli po miesiączce, ale przed jajeczkowaniem.
• Wybieramy, o ile mamy taką możliwość, miejsce z nowoczesnym sprzętem do zdjęć rentgenowskich, który emituje jak najniższe dawki promieniowania.

Badanie RTG u dzieci

Co do zasady ostrożnie do badania RTG podchodzą lekarze noworodków i niemowląt. Mimo niskich dawek promieniowania tego typu badanie wykonywane jest wtedy, gdy jest absolutnie konieczne. Jakie mogą być wskazania do prześwietlenia u tak małych dzieci? Jest ich kilka:

• diagnoza wad wrodzonych,
• diagnoza związana z nieprawidłowościami ze strony układu oddechowego (zaburzenia oddychania, dysplazja oskrzelowo-płucna, zespół aspiracji smółki),
• urazy okołoporodowe, przykładowo złamania kości czaski lub kończyn,
• wrodzone wady serca lub innych narządów, wady układu nerwowego.

U starszych dzieci badanie RTG jest zazwyczaj robione z powodu urazów: złamań, zwichnięć lub po połknięciu drobnych przedmiotów. Częstą przyczyną prześwietlenia są też ostre infekcje dróg oddechowych, jak zapalenie płuc.

Gdzie jeszcze mają zastosowanie promienie RTG?

Podstawowe badanie RTG nie jest jedynym, które wykorzystuje promieniowanie X. Z powodzeniem są one w użyciu przy innych badaniach, takich jak:

• agiografia, czyli badanie żył z użyciem kontrastu wstrzykiwanego do żył,
• densytometria, czyli pomiar gęstości kości, by zobrazować ewentualne urazy i schorzenia,
• mammografia, czyli badanie piersi aparaturą wyposażoną w lampy rentgenowskie i przy użyciu minimalnych dawek promieniowania X,
• pantomogram, czyli zdjęcie rentgenowskie szczęki, wykorzystywane w diagnostyce i leczeniu stomatologicznym,
• tomografia komputerowa, czyli obrazowanie tkanek miękkich przy zastosowaniu dokładnie takich samych zasad prześwietlania, jak przy standardowym badaniu RTG.

PODSUMOWANIE:

• Badanie RTG jest powszechnym, nieinwazyjnym i szybkim badaniem obrazowym, które stosuje się w celu potwierdzenia urazów, zmian zwyrodnieniowych czy nowotworowych lub w diagnostyce przewlekłych stanów bólowych.
• Prześwietlenie RTG stosuje się przy diagnozowaniu układu oddechowego, układu pokarmowego lub układu kostnego.
• Obecnie dawki promieniowania RTG są minimalne, co powoduje większe bezpieczeństwo badania rentgenowskiego. Niemniej zaleca się wykonywanie prześwietlenia tylko w sytuacjach koniecznych.
• Kobiety w ciąży oraz małe dzieci powinny mieć robione badanie RTG przy zachowaniu szczególnej ostrożności.
• Badanie RTG ma bardzo szerokie zastosowanie w diagnostyce i leczeniu, ponieważ pozwala prześwietlić praktycznie każdą cześć ciała.